Luz Fandiño: “Pasei moita fame de ler”

Luz Fandiño é unha activista e poeta que naceu en Santiago de Compostela no 1931. Actualmente continúa escribindo e acode a centros sociais e colexios para falar sobre os seus poemas, a súa emigración, e a súa visión sobre a vida.

O pasado mércores 23 de marzo acudiu ao C.P.I de Xanceda e concedeunos unha entrevista para inaugurar a nova iniciativa da biblioteca escolar “O Cofre das Verbas”, que pretende adicar o Día da Poesía (21 de marzo) a unha muller poeta diferente cada ano.

Por Alba Couselo, Antía López, María Bello, e Sara Sánchez

Cres que todo o mundo ten a capacidade de escribir poesía?

Claro que si. A poesía que é? Ata unha folla seca o é, todo é pura poesía. Eu, como amante da poesía, non presumo de ser poeta porque non o son; considero que hai poesía que necesita música e outra que non precisa de nada. O que me molesta moito é que á xente culta non se lle pode negar que usen demasiado a metáfora. Penso que un poeta ou un filósofo teñen coñecementos para explicar sen tanta metáfora a poesía.

Pensas que houbo moitos cambios na túa poesía dende que empezaches a escribir?

Claro que cambiou, porque a medida que vas avanzando, algunhas cousas vanse reafirmando e outras desgraciadamente van caendo como follas mortas. Eu pensaba, e penso, que a poesía non é para sentir vergoña nin envexa. Eu non concibo esa poesía, todo o contrario: ser máis irmandados cos nosos conxéneres e coa nai natureza á que todo lle debemos.

Quen foi a túa inspiración para comezar a escribir?

A miña inspiración foi Rosalía, porque como muller daba cincocentas mil voltas. Unha muller moi libre, digna, orgullosa de ser filla desta nosa terra.

Non hai moito, invitáronme a unha conversa sobre Rosalía e escandalizoume escoitar a xente cunha gran cultura preguntar se ela era loura, se era guapa, se era fea… Eu, para dicir que unha persoa é iso, teño que escoitala e se é medio enfadada, mellor, porque xorde o que levas dentro. Eu véxoa fermosísima e intelixente. Eu négome a ter un libro dalgunha desas persoas, que son famosas. Polas poucas cousas que escoitei, nunca leron a Rosalía coa atención e o respecto que merece.

Tiñas clara a túa vocación como poeta cando eras pequena ou iso decidíchelo máis adiante?

Eu non me considero poeta. Amante da poesía, si. Se me gusta a poesía? Si que me gusta.

Miña nai e miña avoa pensaban que estaba durmida e recitábanme poemas, pero non había para mercar comida e menos libros. A elas, se dicían unha palabra en galego, era pau que te criou e eran insultadas e menosprezadas. Nos 15 anos que botei en Francia lin moita poesía.

Cres que foi suficiente o nivel de estudos que recibiches?

Eu non tiven a escola que quería, nin eu nin miña nai. Cando tiven que deixar a escola para ir servir, en lugar de aprender, desaprendía. E vía os outros nenos e nenas que xogaban e eu, ás agachadas, collía un libro. Aquela señorita, coma as monxas, estaba moi preocupada de se ía a misa ou non. Achegueime a miña nai e díxenlle: “Mamá, e non haberá un cachiño de pan?” E ela contestoume: “Hai un cachiño pero é para a túa irmá, ti xa almorzas e comes na casa da señorita”. Ata que un sábado, que era cando nos bañabamos, ela entrou a buscar una chave, e díxenlle “Mamá! Que estou espida, non entres! (a nai contestoulle) “Pero a ti quen te botou?” e entrou e viu as costeliñas que estaban co pelexo e dixo: “Pero, Luz, e ti como estas tan fraca?” Automaticamente sacoume de alí e díxome: “Se tes que morrer de fame, descansada”. Castigábanme obrigándome a ir á misa; eu non sabía seguila, pero cando alguén se axeonllaba eu ía e axeonllábame, e cando se erguían eu erguíame. Había veces nas que era rebelde, porque cando se axeonllaban, quedaba sentada. Eu falaba con ese cacho de madeira e dicíalle: Ai, que miña nai nos dea para poder ver a película no Capitolio, que daquela custaba unha peseta. Iso era o que eu gañaba diariamente, unha peseta, que non me chegaba para nada. Ía unha señorita e castigábame porque me preguntaba: “E como estaba o sacerdote vestido?”. Eu podía enganala, máis enganeina? Non, eu dicíalle a verdade. E castigábame.

Dixéronme: “Teño aí unha saia, se te portas ben, regálocha, e se non, rompémola para facer trapos na cociña. Arrincoulle todo, e vin esa saia para limpar. Ese era o peor dos castigos. Se había un guiso, o cheiro si, pero viña ela e contaba os cachos de carne. Tiña a casa chea de santos e santas.

Cando comezaches a escribir, pensabas que outras persoas ían ler a túa o poesía, ou facíalo como medio para desafogarte?

Non, o primeiro foi unha carta á miña irmá para que se dera conta da evolución que eu estaba tendo. Foi inútil; ela hoxe é unha señora e eu sigo sendo a toliña que segue indo ás manifestacións, que se rebela, e entón, non dá a categoría. O que si, era moita a anguria que eu ía acumulando, e só cando empecei a escribir en galego saíume algo que levaba dentro e eu non sabía con outras palabras expresar: era a soidade. Hai quen confunde a soidade coa intimidade. A soidade destrúe incluso a quen a leva consigo, a intimidade é creadora. A intimidade, aínda queréndolle moito a unha amiga ou a un familiar, deséxala, e non é egoísmo.

Cres que o resto de España ve o galego como unha lingua de persoas incultas?

Claro, si. E mira, no tempo de Franco (que están aí os herdeiros, hai que ter coidado) por toda a cidade foron de pasada e estaba toda chea de pancartas: “No sea burro, hable castellano”, e os xoieiros pechaban porque a “la Carmen Collares”, le gustaban las cosas pero no pagarlas,. Dicía: “Manden la cuenta a la Casa de Gobierno”. E quen? Quen se atrevía? Ninguén, porque o medo si estaba implantado e non só cos maiores, senón cos cativos que eramos.

Contounos algo sobre a emigración, atopábase nunha clase cunha profesora que falaba deste tema:

Pois esa señora arre que quería que eu dixera o contrario do que eu pasara. Dixo ela: Por que vamos a ver, quen aquí non tivo un tío ou unha tía ou alguén que lle mandara cartos para podermos seguir estudando ou facer unha casa?” A única man que se ergueu foi a miña, eu non tivera, e contestei: “E cantos e cantas das que estamos aquí foron emigrantes?”. Pois mira, en solitario! (ergue a man). Caín na lista negra e non me importa, caera aínda que fora na gloria.